Η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας από το 1994 θεσμοθετήθηκε στις 10 Οκτώβρη με απώτερο σκοπό την ευαισθητοποίηση και την ενημέρωση. Αδιαμφισβήτητα, το 2024, μιλάμε για την ψυχική υγεία πολύ περισσότερο από το παρελθόν, αν αναλογιστούμε μόλις λίγες δεκαετίες πριν. Η πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι πιο προσιτή, αν και, όχι σπάνια, μας επισκέπτονται άνθρωποι εκφράζοντας ανησυχία πως οι γονείς τους ή ο σύντροφός τους δεν ξέρουν ότι πήγαν σε ειδικό, καθώς δεν θα το αποδεχτούν, θεωρώντας το αδυναμία και ταμπού.
Η ψυχική υγεία ως έννοια
Η ψυχική υγεία μπορεί να περιγραφεί ως εσωτερική αρμονία που βιώνει ένα άτομο όταν οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις του βρίσκονται σε ισορροπία. Είναι η ικανότητα να «αγκαλιάζει» τις προκλήσεις της ζωής με ευελιξία και ανθεκτικότητα, παραμένοντας συνδεδεμένο με τον εαυτό του, αλλά και τις ανάγκες του για σχέσεις με άλλους ανθρώπους.
Η ψυχική υγεία, λοιπόν, δεν καθορίζεται μόνο από εσωτερικές διεργασίες ή ατομικά χαρακτηριστικά, αλλά προκύπτει από την ποιότητα και την ισορροπία των αλληλεπιδράσεων του ατόμου με τα υπόλοιπα μέλη του συστήματος στο οποίο ανήκει, αφού κάθε άνθρωπος συνδέεται με πολλαπλά συστήματα, όπως το οικογενειακό, το επαγγελματικό και το κοινωνικό.
Η ψυχική υγεία στο σύγχρονο κόσμο
Το πιεστικό μοντέλο διαβίωσης της καθημερινότητας μας φέρνει αντιμέτωπους με υψηλά επίπεδα στρες, μέσα σε μία ανάγκη να ανταποκριθούμε στον γρήγορο τρόπο ζωής, αυξημένες ώρες εργασίας (συχνά συνοδευόμενες από επαγγελματική εξουθένωση), δυσάρεστα κοινωνικά φαινόμενα που αναπαράγονται στην τηλεόραση και στα κοινωνικά δίκτυα, αυξημένη χρήση αλκοόλ και ουσιών, μάλιστα κάποιες ουσίες έχουν απόλυτα κανονικοποιηθεί, περιστατικά εκρήξεων θυμού και βίας στην κίνηση του δρόμου, στο σούπερ μάρκετ κ.α.…Στην εικόνα αυτή πρωταγωνιστεί ένας άνθρωπος, που τα τελευταία χρόνια έγινε περισσότερο εγωκεντρικός, κάτι που ενισχύουν τα ψηφιακά δίκτυα δημιουργώντας ανάγκες, που θα μας κάνουν να φαινόμαστε πιο ωραίοι, εντυπωσιακοί και «ολοκληρωμένοι» προς τα έξω, σε βάθος, όμως, αποσυνδεδεμένοι και φοβικοί.
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας περίπου το 4-5% του πληθυσμού παρουσιάζει καταθλιπτικά συμπτώματα σε σοβαρή μορφή και το 15-20% βιώνει κάποιου είδους αγχώδη διαταραχή. Το χάσμα μεταξύ της ανάγκης για θεραπεία και της παροχής της είναι μεγάλο σε όλο τον κόσμο, με στοιχεία να αναδεικνύουν ότι μόνο το 1/3 των ατόμων με κατάθλιψη λαμβάνουν φροντίδα και στήριξη για την ψυχική τους υγεία. Ο αριθμός των ανθρώπων που κάνουν χρήση ναρκωτικών αυξήθηκε 10% τη δεκαετία 2012-2022, με την κάνναβη να παραμένει το πιο διαδεδομένο ναρκωτικό παγκοσμίως.
Η ψυχική υγεία εφήβων και νεαρών ενηλίκων
Τα αποτελέσματα πρόσφατης έρευνας του 2022 στην Ελλάδα, σε 2771 εφήβους και νεαρούς ενήλικες (15-24 ετών) με μέση ηλικία 20,5 έτη, έδειξαν ότι το 1/3 και το 1/7 αναφέρουν συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους, αντίστοιχα, ενώ τα προβλήματα προσοχής/μάθησης και η χρήση ουσιών προέβλεπαν σημαντικά το άγχος και την κατάθλιψη (Basta et al, 2022).
Σύμφωνα με ερευνητικές καταγραφές, οι νεαροί ενήλικες, 18-25 ετών, είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν προβλήματα ψυχικής υγείας και ενώ έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη για παρεμβάσεις ψυχικής υγείας, είναι λιγότερο πιθανό να αναζητήσουν στήριξη και προτιμούν κυρίως να βασίζονται στον εαυτό τους, όταν αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Επιπλέον, οι ρόλοι των φύλων αποτελούν σημαντικό εμπόδιο για την αναζήτηση στήριξης, ειδικά για τους άνδρες, αφού παραδοσιακά θεωρείται ότι «πρέπει» να είναι δυνατοί και να αντεπεξέρχονται μόνοι τους, χωρίς να χρειάζονται βοήθεια από τους άλλους, ως σύμβολο της αρρενωπότητάς τους.
Επιπλέον, ο εθισμός στο διαδίκτυο σχετίζεται με αϋπνία, στρες, άγχος, κατάθλιψη, παρορμητικότητα, κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ και χρήση ναρκωτικών. Τα αποτελέσματα έρευνας του 2023 (Tsiridis et al, 2023) σε 294 άτομα με μέση ηλικία τα 23 έτη έδειξαν ότι 4/10 ανέφεραν προβλήματα ψυχικής υγείας, που συσχετίστηκαν σημαντικά με την προβληματική χρήση του διαδικτύου. Ενώ, όσο περισσότερη ήταν η χρήση του διαδικτύου, τόσο μεγαλύτερη η αίσθηση μοναξιάς.
Με αφορμή, λοιπόν, την Παγκόσμια ημέρα ψυχικής υγείας…
Η ευγνωμοσύνη είναι μία έννοια που «οφείλουμε» να διέπει τη ζωή μας. Η εκτίμηση των πραγμάτων, αγαθών, σχέσεων, επιτευγμάτων, δυνατών σημείων, που υπάρχουν γύρω μας, αλλά και η αναγνώριση προς τον εαυτό μας, διαμορφώνουν την επίγνωση για ό,τι έχουμε. Μην ξεχνάτε ότι πολύ πιο εύκολα θα εστιάσουμε σε κάτι δυσάρεστο, ακόμα και τυχαίο γεγονός στον δρόμο προς τη δουλειά μας, παρά σε κάτι που μας ευχαρίστησε, για παράδειγμα σε μία οικεία συναναστροφή.
Κλείνοντας:
- Η επαφή του ανθρώπου με τη φύση (μία βόλτα στο πάρκο, στο βουνό) μειώνει το στρες. Το περπάτημα σε πράσινους χώρους μπορεί να μειώσει την αρτηριακή πίεση και να ηρεμήσει το νευρικό μας σύστημα.
- Η τακτική άσκηση, όπως περπάτημα, τρέξιμο, ποδήλατο, μειώνει τα επίπεδα της κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες, και αυξάνει τις ενδορφίνες που προκαλούν αίσθημα ευφορίας.
- Ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος είναι απαραίτητος για τη διαχείριση του στρες.
- Η αλληλεπίδραση με αγαπημένα πρόσωπα και η κοινωνική στήριξη είναι σημαντικά για την ψυχική μας υγεία.
Η φετινή θεματική του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) «It is Time to Prioritize Mental Health in the Workplace» έρχεται ως σημαντική υπενθύμιση για την ψυχική υγεία στους χώρους εργασίας. Ας γίνουμε, ο καθένας από εμάς, κομμάτι μίας κοινωνίας, όπου η στήριξη και η κατανόηση είναι προσβάσιμες για όλους, στο σπίτι μας, στην εργασία μας, χωρίς φόβο κριτικής και στιγματισμού.